«تمدن سازی» و «فرهنگ‌سازی» از دفاع مقدس برای نوجوانان الزامی است
نوید شاهد: «محمد کاظم شمسایی» فعال در حوزه گرافیک و تصویرسازی که سال 1390 بعد از فراغت از تحصیل معارف اسلامی در حوزۀ علمیه و دانشگاه، وارد فعالیت‌های فرهنگی شد؛ با او درباره الگوسازی از شهدا برای کودکان و نوجوانان گفت‌وگو کرده ایم. در ادامه این گفت‌وگو را می‌خوانید.
این تصویر ساز فعال ابتدا درباره فعالیت‌های فرهنگی خود توضیح داد: به خاطر علاقه‌ای که از دوره دبیرستان به رشتۀ گرافیک داشتم، تصمیم گرفتم فعالیت‌های فرهنگی‌ام را در همین زمینه متمرکز کنم و با توجه به اینکه قبل از اشتغال حرفه‌ای به گرافیک، حدودا 10 سالی را به تحصیل در رشته معارف اسلامی پرداخته بودم، فرصت چندانی برای تحصیل مجدد دانشگاهی در رشته گرافیک و ارتباطات تصویری نداشتم؛ به همین دلیل با استفاده از محضر اساتید این رشته و با شرکت در کارگاه‌های مرتبط با گرفیک، نکاتی را آموختم.
وی افزود: گرافیک و ارتباطات تصویری و مباحث «دیزاین» که واژه فارسی مناسبی برای این کلمه وجود ندارد، نیاز به مهارت‌ها و مطالعات میان رشته‌ای فراوانی در حوزه هنر دارد، از نقاشی و عکاسی گرفته تا نگارگری و خطاطی و... و به طور کلی طراح گرافیک باید بتواند بدون در نظرگرفتن سبک شخصی، ارتباط خلاقانه و مؤثری بین متن، محتوا و تصویر ایجاد کند و شکل دادن خلاقانۀ این ارتباط اصلی‌ترین و پیچیده‌ترین موضوع این رشته است.
او ادامه داد: البته همین رشتۀ گرافیک هم امروزه تخصصی‌تر شده و برخی طراحان گرافیک تلاش می‌کنند به طور تخصصی وارد یکی از زیر رشته‌ها شوند مثل طراحی لوگو یا تصویر سازی و ... بنده هم بیشتر فعالیتم را در حوزۀ طراحی جلد کتاب، صفحه آرایی اختصاص داده‌ام و گاها تصویرسازی‌های مختصری انجام می‌دهم و عموما عناوین دفاع مقدس را کار کرده‌ام که موضوع مورد علاقۀ خودم بوده و امیدوارم در آینده بتوانم در این موضوع دست به قلم هم بشوم. بحمدالله بعد از گذشت یک‌دهه فعالیت و مطالعه تمام وقت در رشته گرافیک و تصویرسازی، به توفیقاتی نسبی هم رسیدم ولی هنوز در ابتدای راه هستم و امیدوارم مؤثرتر و بهتر بتوانم خدمت کنم.
در راستای الگوسازی از شهدا بی‌هدف پیش‌رفته‌ایم
محمد کاظم شمسایی به کارهایی که در راستای الگوسازی از شهدا و ایثارگران برای کودکان و نوجوان انجام داده است، اشاره کرد و گفت: برای درک این مسئله لازم است مختصری به روند ایجاد فرهنگ و الگوسازی بپردازیم. همیشه اندیشه‌ای در پس تجربۀ اعصار، به آهستگی شکل می‌گیرد و توسط حکما و اندیشمندانی تبیین میشود، سپس توسط ادیبان و شاعرانی پردازش شده و قابل فهم و مؤثر میشود، پس از آن نقاش و طراح از خلاقیت و تشبیهات و استعاره‌های شاعر و ادیب کمک می‌گیرد و آن مسأله را به تصویر می‌کشد و در اختیار جامعه قرار می‌دهد. در جامعۀ مدرن سینماگر به آخر این حلقه اضافه شده و با کمک فریم‌ها و قاب‌های بیشتر و موثرتر تصویری، به همراه جاذبه‌های شنیداری، دایره مخاطبان بیشتری را به خود جذب می‌کند و روان‌تر، مؤثرتر و گویاتر با جامعه صحبت می‌کند. پس به طور کلی «با نگاه به تولیدات سینمایی یک جامعۀ مدرن، عمق فعالیت‌های فرهنگی در آن جامعه را میشود فهمید.»
به نظرم در نگاه کلی بسیار پیشتازانه عمل کردیم و از همان ابتدا به سراغ سینما رفتیم ولی در الگوسازی از شهدا و اینکه واقعا و عمیقا به شخصیت شهدا بپردازیم، غیر از چند کار مختصر و البته برای نسل جوان و بزرگسال، کار زیادی نداریم و بی‌هدف پیش‌رفته‌ایم و انصافا غفلت و کم‌کاری کرده‌ایم؛ برای کودک و نوجوان هم که تقریبا معادل صفر کار موثر و خوب داریم.
وی خاطرنشان کرد: البته در حوزه کودک و نوجوان کار به‌مراتب سخت‌تر هم هست و لطافت‌هایی در روح کودک وجود دارد که نسبت به کوچکترین رنگی از خشونت، سختی و تنهایی واکنش منفی نشان می‌دهد و دور میشود و به همین دلیل نمی‌شود مستقیما در مورد دفاع مقدس و ایثار و شهادت با کودک و نوجوان گفتگو کرد. به نظرم باید بیشتر در حوزه مفاهیمی مثل شجاعت، میهن پرستی، انتظار ظهور، ایثار، تقوی، اخلاق و مباحثی کلی از این دست برای کودک و نوجوان تولید محتوا کرد و اصلا سراغ رنگ‌مایه‌های جنگی برای این سنین نرفت درحالی که همین رنگمایۀ جنگی و سلحشوری برای جوانان و بزرگسالان خیلی بُرد دارد و مؤثر است.
وی افزود: شخصاً بعنوان طراح گرافیک و تصویرساز تقریبا می‌توانم با نسل جوان و بزرگسال به خوبی ارتباط بگیرم. در واقع هم نوع نگاه را میشناسم، هم المان‌ها را میشناسم و تقریبا مسیر را از ابتدا تا انتها درک می‌کنم؛ ولی وقتی صحبت از ارتباط دادن کودک و نوجوان با دفاع مقدس میشود تقریبا به استیصال می‌رسم وکار پیش نمی‌رود، چون شاعر و نویسنده هم قبلش به خوبی به موضوع نپرداخته و خودش هم دقیقا نمی‌داند که باید چه‌کار کند و قطعا علت آن هم این است که موضوع برای نویسنده هم هنوز پیچیده است و علمای علوم انسانی نتوانسته‌اند اهل قلم را مجاب کنند که در رابطه با کودک و نوجوان و دفاع مقدس باید از این مسیرها بروند. فکر می‌کنم تا زمانی که متخصصین کودک و متخصصین نوجوان به‌طور خاص به مسئله تمدن‌سازی و فرهنگ‌سازی از دفاع مقدس نپردازند و به نتایج صحیح و دقیقی نرسند و جامعه ادبی و نخبگانی را قانع نسازند، به تولیدات ارزشمند و موثری نخواهیم رسید.
موانع الگوسازی از شهدا برای کودکان و نوجوانان
این گرافیست و تصورساز درباره موانع الگوسازی از شهدا برای کودکان و نوجوانان گفت: به نظر می‌رسد که هنوز به صورت تخصصی به این موضوع پرداخته نشده است. کودک و نوجوان در کشور ما هم مؤید همین مطلب هست، در حالی که کودک از بدو تولد تا شانزده‌سالگی در چندین مرحلۀ روحی و اخلاقی مختلف و گاها «متضاد» قرار دارد و نیازمند به محتوای خاص خودش هست. در غیر این صورت، امکان تاثیرات منفی و مخرب در روحیه کودک، دور از انتظار نیست.
وی ادامه داد: متاسفانه مدعیان زیادی هم در این حوزه ورود کردند و تاثیرات بعضا جبران ناپذیری هم در روح و روان کودکان داشته‌اند. مثلا همین شبکه‌ای که به عنوان پویا و نهال به صورت یکنواخت از صبح تا شب برای گروه سنی «الف» تا «ه» برنامه پخش می‌کند و به والدین هشدار نمی‌دهد که فلان برنامه مختص کدام گروه سنی است و برای چه گروه سنی منع مشاهده دارد و صرفا محبت می‌کنند ظهر که میشود لوگوی شبکه را از پویا به نهال تغییر می‌دهند! البته این مسئله در رسانه‌های فارسی‌زبان غرب‌نشین به صورت مستهجن‌تری اتفاق می‌افتد، در حالی که محتوای رسانه‌های تخصصی کودک و نوجوان مختص خودِ کشورهای غربی اعم از سینما، تئاتر، تلویزیون، کتاب و ... طبق دستورالعمل‌های دقیق پایش میشود و هرگونه تخلفی عواقب سنگینی در پی دارد.
محمد کاظم شمسایی در پایان اظهار کرد: ای‌کاش این بودجه‌های سنگینی که برای فرهنگ هزینه میشود بیشتر به هدف اصابت می‌کرد و ما شاهد این نبودیم که هر روز عده‌ای از متعهّدین اهل ادب و هنر به خاطر مشکلات معیشتی از این عرصه خداحافظی کنند یا مجبور شوند بخش اعظم وقت خود را وقف کارهایی کنند که صرفا برای تأمین هزینه‌های زندگی است و ارزش افزوده‌ای در فرهنگ یا تقویت مهارت‌های شخصی و مرتبط با تخصص ندارد.
وی ادامه داد: ارگان‌هایی متولّی را هم سراغ دارم که علاوه بر یدک کشیدن نام «دفاع مقدس» متاسفانه به جعل تولید، بالابردن کمیت و توهم ساخت فرهنگ می‌پردازند و بعضا مشاهده شده به بهانه کاهش هزینه‌ها با جامعۀ ادبی و هنری قطع همکاری می‌کنند و در ازای ارائۀ کسری خدمت، پروژه‌های دانشجویی تعریف می‌کنند و طبیعتا در میان صدها کار تولید شده درسال بعید است در حد انگشتان یک دست بتوان اثر ارزشمندی یافت.
وی افزود: البته کارهای خیلی خوبی هم انجام شده مثل «سازمان رسانه‌ای اوج» که بنده به فعالیت کنونی و دورنمایش کاملا امیدوار هستم و معتقدم کار رسانه‌ای را در کشور متحول خواهد کرد. علتش هم همین است که برساخته فرهنگ دفاع مقدس است و نه درگفتار که در عمل فرمایشات و رهنمودهای مقام معظّم رهبری را به کار بسته است؛ اما ظرفیت فرهنگی و رسانه‌ای کشور ما، از محتوای تمدنی و فرهنگی تا افراد و سرمایه‌های فکری، ادبی و هنری، نه تنها در عرصه ملی، بلکه در عرصه بین‌المللی می‌تواند تولیدات شاخص و ارزشمند بسیار زیادی داشته باشد و امیدوارم سازمانی متولی امر شود و به نحو پویاتری رابطه میان دانشکده متعهد علوم انسانی و جامعه هنرمندی را شکل دهد.
خبرنگار: آرزو رسولی نجار
